Niestety ostatnio coraz rzadziej znajduję czas ale i inspiracji do zamieszczania nowych postów. Trudno to przyznać, ale przychodzi czas w życiu blogera kiedy coraz ciężej zmobilizować się do aktualizacji bloga. Niemniej jednak ten apatyczny stan w jakim pogrążył się Xpictianoc, chciałbym przerwać wpisem o niezwykłej grupie etnicznej - mianowicie o banatskich Bułgarach.
Palkjene (palćene) bo tak siebie określają banatscy Bułgarzy, są mniejszością etniczną zamieszkującą obszar serbskiego i rumuńskiego Banatu. Co niezwykłe w przypadku Bułgarów są to katolicy obrządku łacińskiego. Historia obecności Bułgarów na Banacie sięga XVII i XVIII wieku (1689 i 1726-1730), kiedy to w północno-zachodniej Bułgarii wybucha tzw. Czyprowickie powstanie (buł. Чипровско въстание) organizowane przez rzymskokatolickiego biskupa Piotra Parczewicza (buł. Петър Парчевич) jako reakcja na klęski ponoszone przez Turków, podczas walk z Rzeczpospolitą i sławetną odsiedzą Jana III Sobieskiego pod Wiedniem oraz zdobyciem przez Austrię Belgradu 6 września 1688r. Niestety powstanie upada, a Osmańscy Turcy dokonują krwawych prześladowań na ludności katolickiej. Skutkiem tego jest masowa emigracja bułgarskich katolików na północ, początkowo celem prześladowanej ludności jest Wołoszczyzna jak i tereny kontrolowane już przez Austrię (Siedmiogród i Slawonia).
Językiem liturgicznym katolickich Bułgarów na terenie Banatu do 1863 roku był tzw. język ilirijski lub dalmacki czyli de facto język chorwacki, od 1863 roku nabożeństwa są prowadzone po banackobułgarsku.
Banaccy Bułgarzy obecnie stanowią większe skupiska w dwudziestu wioskach i dziewięciu regionach Banatu; w rumuńskim Banacie są to wioski: Star Bisznow, Winga, Breszć (Breştea), Denta, Telepa oraz Modosz, Biało Błoto (Belo Blato) Skorenowac, Iwanowo, Kanak i Stari lec w serbskim Banacie. Oprócz tego banaccy Bułgarzy mieszkają w takich miastach jak :Temeszewar, Kikinda, Zrenjanin, Panczewo, Wrszac, Segedyn (Węgry) i Budapeszt. Ogólna liczbę Banackich Bułgarów szacuje się na 20-22tys. Wedle nieoficjalnych danych w Rumunii społeczność banackich Bułgarów wynosi około 12tys. osób, a Serbii 3tys. Oficjalne spisy ludności podają natomiast: Rumunia 6.500 osób, Serbia 1658.
 |
| Msza św w Starym Bisznowie |
Język Banackich Bułgarów (Palćene bâlgàrsćijà jázić) jest autonomicznym dialektem literackiego języka bułgarskiego, będącym pod silnym wpływem języka serbskiego, rumuńskiego jak i niemieckiego oraz węgierskiego. Mimo że wykształcił swoją literacką formę, posiada jak na tak niewielką społeczność mówiących tym językiem na co dzień bogatą spuściznę literacką. W 1998 roku, Jáni Vasilčin dziekan i księdz w Starym Bosznowu przełożył cały Nowy Testament na dialekt banackich Bułgarów Svetotu Pismu Novija Zákun. Dialekt zapisuje się alfabetem łacińskim.
Alfabet składa się z następujących liter:
А а, Á á, B b, C c, Č č, Ć ć, D d, Dz dz, Dž dž, E e, É é, F f, G g, Gj gj, H h, I i, J j,
K k, L l ,Lj lj, M m, N n, Nj nj, O o, P p, R r, S s, Š š, T t, U u, V v, Z z, Ž ž,
K k, L l ,Lj lj, M m, N n, Nj nj, O o, P p, R r, S s, Š š, T t, U u, V v, Z z, Ž ž,
Przykład użycia języka:
Modlitwa Ojcze nasz
-
-
- Baštá náš, kojtu si na nebeto: Imetu ti da se pusveti.
- Kraljéstvotu ti da dodi. Olete ti da badi,
- kaćétu na nebeto taj i na zemete.
- Kátadenjšnija leb náš, dáj mu nám dnés.
- I uprusti mu nám náša dalgj,
- kaćétu i nija upráštemi na nášte dlažnici.
- I nide mu uvižde u nápas,
- negu mu izbávej ud zlo.
-
U počnivanjétu ij blá Hurtata i Hurtata ij blá vaz
Boga i Hurtata ij blá Bog. Tá u počnivanjétu ij blá vaz
Boga. Satu, ij stánalu pu nija i biz nija ništu ne stána-lu
ud unuj, kujétu ij stánalu. U nija ij imálu žuvot i žuvota
ij bil svetlus na horata. Svetlusta sveti u tam-ninata, ama
tamninata ne mogala da ja ubjami.
Boga i Hurtata ij blá Bog. Tá u počnivanjétu ij blá vaz
Boga. Satu, ij stánalu pu nija i biz nija ništu ne stána-lu
ud unuj, kujétu ij stánalu. U nija ij imálu žuvot i žuvota
ij bil svetlus na horata. Svetlusta sveti u tam-ninata, ama
tamninata ne mogala da ja ubjami.
Warto zajrzeć:
blog o społeczności Banackich Bułgarów w Rumunii
Virtualna biblioteka
Obrzęd Mszy świętej w dialekcie banackobułgarskim
Katechizm z 1927 roku w dialekcie banackobułgarskim
Witam autora. cieszę się, że zająłeś się tym tematem. Proponuje parę poprawek. Pewnie ich nie zauważyłeś, dlatego śpieszę z pomocą. Artykuł bez błędów jest artykułem bardziej wiarygodnym.
ReplyDeleteStara Beszenow - Star Bisznov, lub użyj rumuńskiej nazwy Dudestii Vechi
Temeszewar to po prostu Timiszoara
Bułgarski geran - popraWNA NAZWA Bardarski Geran
do miejsc gdzie przesiedlili się banatcy Bułgarzy trzeba dodać Oresz, Belene, Malczika, Trynczovica, zasiedlili się w Ruse.
Życzę dalszych owocnych publikacji. Pozwoliłem sobie na zrobienie kilku uwag, ponieważ mam kontakt z tymi Bułgarami, jak również ponieważ pracuję z ich braćmi w samej Bułgarii.
Dziękuję za komentarz i zwrócenie uwagi na błędy. Poza Temeszewarem które imo jest poprawną, starą nazwą używaną w j.polskim, uwzględniłem uwagi. pozdrawiam
ReplyDelete